Krótki przewodnik po opiniach i orzeczeniach
Obserwując nasze dziecko, porównując z innymi w podobnym wieku, możemy mieć czasem wrażenie, że rozwija się inaczej. Ma większe trudności z poruszaniem się, pisaniem, czytaniem, w sytuacjach kontaktów z innymi dziećmi lub dorosłymi wycofuje się, nie odzywa lub wprost przeciwnie, nie przestrzega żadnych zasad, wyrywa zabawki, gryzie, kopie. W takich sytuacjach zaczynamy się zastanawiać, czy moje dziecko rozwija się prawidłowo? Możemy również dostać informacje z przedszkola czy szkoły o trudnościach w funkcjonowaniu, z sugestią zwrócenia się o diagnozę do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Co wtedy warto zrobić? Czy potrzebna jest diagnoza w poradni psychologiczno-pedagogicznej?
Po co są poradnie?
Poradnie psychologiczno-pedagogiczne udzielają dzieciom (od urodzenia) i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. Udzielają również rodzicom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci.
Można rozróżnić poradnie publiczne, nieodpłatne, które są rejonowe (mają pod opieką dzieci z określonego rejonu zamieszkania lub przedszkola/szkoły), oraz poradnie niepubliczne, często odpłatne, niezależne od miejsca zamieszkania. Poradnie niepubliczne są uprawnione do wydania opinii w wielu sprawach, nie mogą wydawać orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego.
Pamiętaj
Gdy zamierzasz skorzystać z usług poradni niepublicznej upewnij się, czy może ona wydać opinię w danej sprawie.
Do zadań publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych należy:
- udzielanie pomocy rodzicom w rozpoznawaniu potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży oraz w rozwiązywaniu problemów edukacyjnych i wychowawczych,
- diagnozowanie dzieci i młodzieży,
- wydawanie opinii i orzeczeń dotyczących kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży,
- prowadzenie terapii dzieci i młodzieży oraz ich rodzin, udzielanie pomocy bezpośredniej uczniom oraz rodzicom w postaci np.: zajęć terapeutycznych indywidualnych i grupowych, konsultacji dla rodziców,
- wspieranie dzieci i młodzieży wymagających pomocy psychologiczno-pedagogicznej lub pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu oraz w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej.
Diagnoza w poradni
Diagnoza dokonana w Poradni przez specjalistów pozwala na wskazanie kierunków działań w obszarze kształcenia i wychowania dziecka oraz wspomagania jego rozwoju. Celem zdiagnozowania dziecka jest przede wszystkim określenie jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych, wyjaśnienie mechanizmów funkcjonowania w odniesieniu do zgłaszanego problemu oraz wskazania sposobu rozwiązania tego problemu. Wskazania zawarte w opinii czy orzeczeniu są ważne zarówno dla rodziców, jak i nauczycieli w przedszkolu/szkole, ponieważ pomagają w określeniu sposobów pracy z dzieckiem, ewentualnie potrzebie dodatkowych zajęć specjalistycznych, takich jak np. logopedycznych, integracji sensorycznej, terapii ręki, reedukacyjnych, korekcyjno-kompensacyjnych. Wszystkie te dodatkowe zajęcia mają za zadanie pomóc dziecku w przezwyciężeniu kłopotów w opanowaniu konkretnych umiejętności i przyswojeniu danej wiedzy. W kolejnym artykule zostaną opisane różne typy zajęć, tak aby Państwo wiedzieli na czym polegają i jakich efektów można się spodziewać.
Diagnoza w poradni, a także wydanie informacji o wynikach przeprowadzonej diagnozy czy opinii, odbywa się na wniosek rodzica. Często Poradnie mają na swoich stronach internetowych wzory druków, które można złożyć bezpośrednio w Poradni lub za pośrednictwem poczty elektronicznej. Wydaną przez poradnię opinię lub orzeczenie rodzic przekazuje do przedszkola czy szkoły, do której uczęszcza dziecko. Nie jest to obowiązkowe, aczkolwiek zawsze warto przekazać wyniki diagnozy, ze względu na ważne wskazówki dotyczące sposobów udzielania pomocy dziecku.
Różne opinie i orzeczenia
Orzeczenia wydaje tzw. zespół orzekający, czyli grupa specjalistów z różnych dziedzin, w tym np. lekarz psychiatra, opinia może być wydana przez jednego psychologa czy pedagoga.
Bez względu na to czy otrzymali Państwo opinię czy orzeczenie, nauczyciele w szkole/przedszkolu zobowiązani są do przestrzegania zaleceń w nich zawartych. Wszyscy też mają obowiązek zapoznać się z tymi dokumentami i wspólnie z Państwem ustalić, w jaki sposób zalecenia Poradni będą realizowane w placówce.
Poradnia może wydać różne rodzaje opinii, w tym np.:
- o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju (tzw. WWR) – jest to jedyna opinia wydawana przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Dotyczy dzieci w od momentu zauważenia trudności do czasu pójścia do szkoły. Na jej podstawie dziecko może zostać objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju w Zespole czy Ośrodku składającym się ze specjalistów takich jak psycholog, rehabilitant, logopeda, oligofrenopedagog (specjalista dla dzieci z trudnościami w rozwoju intelektualnym), tyflopedagog (specjalista dla dzieci niedowidzących, niewidomych), surdopedagog (specjalista dla dzieci niedosłyszących, głuchych) i inni zgodnie z potrzebami. Jest bardzo ważne, aby specjalistyczna pomoc została udzielana jak najwcześniej, aby maksymalnie wesprzeć rozwój dziecka. Im wcześniej rozpocznie się specjalistyczne wsparcie dla całej rodziny, tym większa jest szansa, że trudności rozwojowe zostaną zminimalizowane.
- o specyficznych trudnościach w uczeniu się, czyli trudnościach w nauce czytania i pisania, gdy postępy dziecka w czasie nauki szkolnej pozostają na poziomie zdecydowanie niższym niż oczekiwany, pomimo braku trudności intelektualnych.
- w sprawie odroczenia rozpoczęcia przez dziecko obowiązku szkolnego. Czasem w okresie przedszkolnym można zauważyć, że dziecko potrzebuje więcej czasu na rozwój w określonych sferach, np. emocjonalnej, społecznej czy w obszarze umiejętności wymaganych do rozpoczęcia z powodzeniem nauki w szkole. Jeśli otrzymują Państwo takie sygnały z przedszkola (również ujęte w informacji o gotowości szkolnej, którą opracowuje przedszkole) warto rozważyć opóźnienie rozpoczęcia nauki w szkole o rok, w celu dania dziecku czasu na dojrzewanie różnych funkcji, a w konsekwencji lepszego startu, aby lepiej sobie poradzić z oczekiwaniami nauczycieli w szkole. Warto dodać, ze w wielu krajach nie ma takiego pojęcia jak gotowość szkolna. Tam nauczyciele w szkole wspierają rozwój dziecka zależnie od jego potrzeb, a wyznacznikiem czasu pójścia do szkoły jest tylko wiek.
- w sprawie wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły podstawowej. Gdy dziecko świetnie rozwija się intelektualnie, kusi rodziców, aby wcześniej rozpoczęło naukę w szkole. Warto wtedy zwrócić się o diagnozę w poradni, aby specjaliści doradzili, czy dziecko podoła również wyzwaniom szkoły w sferze emocjonalno-społecznej. Czasem zamiast wcześniejszego pójścia dziecka do szkoły warto rozważyć realizację w szkole indywidualnego programu lub toku nauki.
- w sprawie udzielenia zezwolenia na indywidualny program (IPN) lub tok nauki (ITN). Ciekawe rozwiązanie dla uczniów uzdolnionych intelektualnie, umożliwiające rozwijanie wiedzy ucznia w określonych obszarach, w których wykazuje on szczególne – wyższe od przeciętnych – predyspozycje do nauki, realizowane jest w czasie zajęć edukacyjnych w szkole.
W czasie IPN nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne w szkole i pod kierunkiem którego uczeń będzie realizował IPN, tworzy program dla ucznia, lub akceptuje program opracowany poza szkołą. Program jest dostosowany do uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych ucznia. Program może uwzględniać także zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, ale nie są one wymagane.
Uczeń realizujący ITN może uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne do danej klasy lub do klasy programowo wyższej, w swojej lub innej szkole, na wybrane zajęcia edukacyjne w szkole wyższego stopnia, albo realizować program w całości lub w części we własnym zakresie.
- w sprawie spełniania przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem lub w sprawie spełniania przez ucznia obowiązku szkolnego poza szkołą. Jest to opinia w sprawie realizacji tzw. edukacji domowej. Dziecko uczy się wtedy pod kierunkiem rodziców. Szkoła/przedszkole wspiera rodziców przekazując wymagania programowe, udzielając konsultacji w trakcie trwania roku, czy zapraszając na określone zajęcia. Na koniec roku uczeń zdaje egzamin klasyfikacyjny z określonych przedmiotów i na bazie wyników egzaminu jest promowany do kolejnej klasy. Zgodę na edukację domową wydaje dyrektor szkoły/przedszkola, do którego zgłoszą się rodzice, po dostarczeniu wniosku i opinii z poradni. W sytuacji, gdyby dziecko nie zdało egzaminu klasyfikacyjnego, zgoda jest automatycznie cofana, a uczeń nie otrzymuje promocji do kolejnej klasy.
- w sprawie zwolnienia ucznia z nauki drugiego języka obcego. Klasach 7-8 dzieci rozpoczynają obowiązkowo naukę drugiego języka obcego. Przy trudnościach w opanowaniu wiedzy i umiejętności z pierwszego języka obcego, związanych np. z rozpoznaną dysleksją, warto rozważyć, czy konieczne jest, aby dziecko rozpoczynało naukę kolejnego języka obcego.
- w sprawie objęcia ucznia nauką w klasie terapeutycznej. Klasy terapeutyczne są tworzone w szkołach dla uczniów wymagających dostosowania organizacji i procesu nauczania oraz długotrwałej pomocy specjalistycznej z uwagi na trudności w funkcjonowaniu w zwykłej klasie, wynikające z zaburzeń rozwojowych lub ze stanu zdrowia. Klasy terapeutyczne mogą być przeznaczone dla uczniów, którzy nie kwalifikują się do nauczania w klasach integracyjnych i jednocześnie nie odnajdują się w klasach ogólnodostępnych, a posiadają opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej, z której wynika wskazanie do nauczania w klasie terapeutycznej. Nauka w klasie terapeutycznej odbywa się na podstawie programów nauczania, które realizowane są w danej szkole. Dostosowuje się tam metody i formy pracy z uczniami do ich indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Zajęcia w klasach terapeutycznych prowadzą nauczyciele właściwych zajęć edukacyjnych. Liczba uczniów w klasie nie może przekraczać 15. Nauka ucznia w klasie terapeutycznej trwa do czasu złagodzenia albo wyeliminowania trudności w funkcjonowaniu ucznia w szkole, stanowiących powód objęcia ucznia pomocą w tej formie.
- w sprawie objęcia ucznia zindywidualizowaną ścieżką kształcenia. Jest torozwiązanie dla dzieci, które mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale ze względu na trudności w funkcjonowaniu, wynikające w szczególności ze stanu zdrowia, nie mogą realizować wszystkich zajęć wspólnie z innymi dziećmi w klasie/w grupie i wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich potrzeb edukacyjnych. Są to dzieci, które mają problem z funkcjonowaniem szkolnym ze względu np. na fobię szkolną, depresję, czy też chorobę somatyczną. Dzieci realizujące zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia mają zajęcia zarówno wspólnie z klasą, jak i prowadzone indywidualnie z nauczycielem.
- w sprawie dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia. Obowiązek dostosowania wymagań edukacyjnych wynika wprost z Ustawy prawo oświatowe, już w artykule pierwszym, zawarto zdanie, że polski system oświaty zapewnia dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej. Oznacza to, że nauczyciel na podstawie diagnozy pedagogicznej może i ma obowiązek dostosować swój sposób pracy do potrzeb i możliwości ucznia. Pomimo takiego zapisu, w sytuacjach, gdy uczeń wymaga większych dostosowań warto postarać się o opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej, aby nauczyciele zyskali pewność, że dobrze rozumieją problem ucznia, a zaproponowane dostosowania są adekwatne do potrzeb ucznia, w tym system oceniania, w którym z założenia nie powinny podlegać ocenie błędy wynikające z dysfunkcji lub ograniczonych możliwości psychofizycznych ucznia.
- w innych sprawach związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży (np. dla lekarzy, sądu).
Oprócz opinii poradnie wydają orzeczenia o potrzebie:
- kształcenia specjalnego. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to ważny, o ile nie najważniejszy dokument, niezbędny w edukacji dziecka niepełnosprawnego. Warto się o niego postarać, gdyż procedura uzyskania orzeczenia jest prosta, chociaż czasem długo trwa. Nie warto się tym zrażać, trzeba po prostu złożyć wniosek do poradni i czekać na termin. Dzięki posiadaniu orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dziecko może uczyć się w sposób dostosowany do swoich potrzeb i możliwości psychofizycznych. Orzeczenie to jest niezależne od orzeczenia o niepełnosprawności i funkcjonuje w systemie oświaty.
- zajęć rewalidacyjno-wychowawczych wydaje się dla dzieci i uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim na okres nie dłuższy niż 5 lat szkolnych. Dzięki temu dzieci mogą uczestniczyć w specjalistycznych zajęciach dostosowanych do ich potrzeb i możliwości.
- indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży. W indywidualnym nauczaniu realizuje się wszystkie obowiązkowe zajęcia edukacyjne wynikające z ramowego planu nauczania danego typu i rodzaju szkoły, dostosowane do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia w mniejszym wymiarze godzin, niż uczeń miałby w szkole. Dyrektor, uwzględniając aktualny stan zdrowia dziecka oraz wnioski nauczycieli z obserwacji w czasie prowadzenia zajęć, w uzgodnieniu z rodzicami podejmuje działania umożliwiające kontakt dziecka objętego indywidualnym nauczaniem z dziećmi w przedszkolu/szkole. Nauczanie indywidualne jest orzekane na określony czas. Pomimo takiego zapisu, warto podjąć wszelkie starania, by dziecko mogło jak najpełniej uczestniczyć w zajęciach w przedszkolu czy szkole w formach dostosowanych do jego potrzeb i możliwości.
Podsumowanie
Poradnie psychologiczno-pedagogiczne mogą nam pomóc w dostosowaniu sposobu edukacji do potrzeb naszego dziecka. Warto zasięgać ich opinii w każdej sytuacji, gdy potrzebujemy pomocy w obszarze rozwoju dziecka, jego funkcjonowania w szkole czy przedszkolu. System edukacji daje wiele możliwości dostosowania metod i form pracy z dzieckiem do jego indywidualnych potrzeb. Naprawdę warto korzystać z wachlarza możliwości.
*Katarzyna Szczepkowska
Mgr pedagogiki specjalnej (oligofrenopedagogika). Ukończyła studia podyplomowe w zakresie: edukacji wczesnoszkolnej z nauczaniem zintegrowanym i wychowaniem przedszkolnym (Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku; 2005-2006), Coaching profesjonalny (Akademia Leona Koźmińskiego; 2011), Liderzy Zarzadzania Talentami i Wiedzą w Zespołach (HR Biznes Partner – Collegium Civitas; 2012), Terapia pedagogiczna i socjoterapia (Pedagogium Wyższa Szkoła Nauk Społecznych. 2013-2014).
Były wicedyrektor Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, obecnie dyrektor ds. pedagogicznych w szkole podstawowej,odpowiedzialna za edukację włączającą. Członek kolegium redakcyjnego “Dyrektora Szkoły. Misiecznika kadry kierowniczej oświaty” oraz redaktor merytoryczną czasopisma “Wczesna Edukacja”. Ekspert w zakresie edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami.